چندی روزی است بر روی مقایسه‌ی دو ترجمه از مقاله‌ی «چرا ادبیات؟» نوشته‌ی ماریو بارگاس یوسا کار می‌کنم.
یکی از مترجمین «عبدالله کوثری» است که نامی شناخته شده در صنعت ترجمه و از اساتید مسلم این حوزه است.
کم‌کم دارم به این نتیجه می‌رسم که ترجمه‌ی ایشان از این مقاله را می‌توان نوعی بازنویسی مقاله هم دانست و حتا می‌توانم دلایلی بیاورم که این ترجمه، بر اعتبار علمی متن افزوده است.
چند روز پیش یکی از آشنایان محترم برای چندمین بار، درباره‌ی ترجمه‌ی یکی از مقالاتم با من صحبت می‌کرد.
بازهم سخن از این بود که بعضی از جمله‌ها در ترجمه بی‌معنا می‌شوند یا حتا فلان کلمه در زبان انگلیسی ناسزا به شمار می‌رود و مترجم ما هم می‌خواهد به اصل متن وفادار بماند، چه کنیم؟
این گفتگو، دوباره سوالی را برایم مطرح کرد: «در ترجمه تا چه حد باید به متن اصلی وفادار بود؟»
به عبارت بهتر «وفاداری به متن» به چه معناست؟ آیا منظور وفاداری به کلمات است یا مضمون متن؟
شاید پاسخ این سوال بدیهی به نظر برسد و بگویید خب معلوم است که انتقال مضمون مهم‌تر از حفظ کلمات است.
اما برای مترجمین گویا آنقدرها هم بدیهی نیست.
البته شاید برخی از مترجمین هم از این‌رو وفاداری به کلمات را انتخاب می‌کنند که کار آسان‌تری است.
وفاداری به مضمون و کلمات مناسب را در خدمت آن درآوردن، برای مترجم غیر کارکشته بسی دشوار و چالش‌برانگیز خواهد‌بود.
در پاسخ به آشنای محترم گفتم:
-خب معلوم است که در چنین مواردی مترجم باید کلمه‌ای جایگزین پیداکند.
اگر هم نمی‌تواند، آن کلمه یا جمله را حذف‌کند؛ من با این کار هیچ مشکلی ندارم.
بیشتر، منظورم این بود که چنین حذف و اضافه‌هایی کار من نیست، کار خود مترجم است.
البته این بار هم خودم این حذفیات را اعمال‌کردم تا مترجم محترم، که گمان نمی‌کنم چندان ماهر باشد، بابت عدم امانت‌داری عذاب وجدان نگیرد،
اما همچنان به تفاوت عمیق کار مترجمی چون عبدالله کوثری با سایر مترجمان می‌اندیشم.
تحصیلات آکادمیک من در رشته‌ی تفسیر قرآن بود که علاوه بر اصول کلی تفسیر متن، درسی هم درباره‌ی بحث شیرین ترجمه و مقایسه‌ی ترجمه‌ها داشتیم.
این مقایسه، خصوصا در مورد متن خاصی چون قرآن کریم، از حساسیت بیشتری برخوردار است و می‌شود درک کرد که چرا برخی از مترجمین، علاوه بر وفاداری به مضمون تلاش می‌کنند وفاداری به کلمات را نیز حفظ کنند.
اما حتا درمورد قرآن کریم نیز «ترجمه‌های آزاد» کاملا پذیرفته شده است.
پس مسلما درباره‌ی سایر متون نیز دست مترجم برای دخل و تصرف در کلمات و جملات باز است؛
و ظیفه‌ی اصلی او همواره این است که «مضمون» مورد نظر نویسنده را هرچه روشن‌تر به مخاطب زبان مقصد منتقل‌کند.
فاطمه ایمانی
۱۲/ اردیبهشت ۰۳
